Η επιτάχυνση της ιστορίας

Ή πώς η δυναμική των δεδομένων, όταν αποκτήσει μια κρίσιμη μάζα, προσπερνά τα πρόσωπα.





- Παιδιά, κρατήστε το, τρέχει... (EPA/DMITRY ASTAKHOV/RIA NOVOSTI/KREMLIN POOL)








Η «επιτάχυνση της ιστορίας» είναι ένας όρος των ιστορικών για να περιγράψουν την τάση της σε ορισμένες στιγμές να συμπυκνώνει το χρόνο, κάνοντας άλματα που στις υπάρχουσες συνθήκες έμοιαζαν να απαιτούν δεκαετίες. Για τον γάλλο ιστορικό Πιέρ Νορά η αίσθησή της είναι «μια αυξανόμενη διολίσθηση του παρόντος σε ένα ιστορικό παρελθόν που έχει χαθεί οριστικά, μια γενικότερη αίσθηση ότι τα πάντα μπορεί να εξαφανιστούν». Όταν κυβερνήσεις πέφτουν, κοινωνικές συμμαχίες καταρρέουν και οικονομικά συστήματα αφήνουν ύποπτους τριγμούς, είναι καιρός να ψάξει κανείς για νέα χρονόμετρα.



Κλασικότερο εργαστήριο μελέτης της επιτάχυνσης της ιστορίας αποτελεί η συμβολική αρχή της νεωτερικότητας – η Γαλλική Επανάσταση. Στις 5 Μαΐου 1789, όταν συνέρχεται η Γενική Συνέλευση των Τάξεων, η Γαλλία είναι μια φεουδαλική χώρα: στις 4 Αυγούστου, τρεις μήνες μετά, όλα τα αριστοκρατικά προνόμια έχουν καταργηθεί. Σε δεκαοκτώ μήνες, ως τον Οκτώβριο του 1791, η ιδέα της ελέω θεού μοναρχίας, θεμέλιο της βασιλικής εξουσίας για αιώνες, αντικαθίσταται από την εθνική κυριαρχία ως πηγή νομιμοποίησης των πολιτικών αρχών. Σε τέσσερα μόλις χρόνια, αδιανόητα βραχύ χρονικό διάστημα για μια αυστηρά ιεραρχικά δομημένη ευρωπαϊκή κοινωνία του 18ου αιώνα, η χώρα περνά από το προεπαναστατικό τέλμα στην αιματηρή Τρομοκρατία του 1793.



Η συσσωρευμένη ένταση που εκρήγνυται ως κινητήρια δύναμη της επιτάχυνσης περιγράφεται καλύτερα από πολλά ιστορικά κείμενα στο Α Place of Greater Safety (Penguin 1993 / Fourth Estate 2010) της βρετανίδας μυθιστοριογράφου Χίλαρι Μαντέλ. Η μέθοδος της Μαντέλ είναι να εισχωρεί στον εσωτερικό κόσμο των χαρακτήρων της σεβόμενη απόλυτα τις ιστορικές μαρτυρίες, μετατρέποντας όμως το background, ώστε οι πράξεις τους να αναδεικνύονται σε διαφορετικό φως. Λίγη σημασία έχει, για παράδειγμα, αν όντως ο Δαντών της Ιστορίας φλέρταρε επίμονα τη Λουσίλ Ντεμουλέν όπως στο μυθιστόρημα: μετράει η ανάδειξη του παρορμητισμού του, για τον οποίο οπαδοί και αντίπαλοι συμφωνούσαν ότι υπήρξε η κατεξοχήν αρετή του.



Ωστόσο, και εδώ έγκειται η αξία του, το A Place of Greater Safety μέσω της τύχης των δευτερευόντων χαρακτήρων υποδεικνύει επίμονα πώς σε συνθήκες απόλυτης κρίσης είναι η δυναμική των πραγμάτων που υπερισχύει της στατικότητας των προσώπων: ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ νομίζει ότι ελέγχει την κατάσταση συγκαλώντας τη Γενική Συνέλευση των Τάξεων – και βρίσκεται ξαφνικά με μια θεσμική επανάσταση στα χέρια του· οι Γιρονδίνοι πιστεύουν ότι η οδός της διαμεσολάβησης μεταξύ βασιλικών κωλυσιεργιών και λαϊκών απαιτήσεων θα φέρει τη συμφιλίωση – και ανατρέπονται από τους Ιακωβίνους· ο Ροβεσπιέρος θεωρεί ότι με την καρατόμηση μετριοπαθών (Δαντών) και ακραίων (Εμπέρ) έχει ξεκαθαρίσει όλες τις φατρίες – και τους ακολουθεί στη γκιλοτίνα έπειτα από τρεις μήνες.



Η επιτάχυνση της Ιστορίας δεν αποτελεί βέβαια συνώνυμο καταστροφής – είναι ένας περιγραφικός όρος, μέτρο του μεγέθους της μεταβολής: για να τρέξει κανείς με τα γεγονότα οφείλει να υπερβεί τις αδράνειες ενός παρόντος που, όπως σημειώνει ο Πιέρ Νορά, καθίσταται στιγμιαία παρελθόν. Για όσους όμως δρουν στο επίκεντρό της, η πύκνωση του χρόνου δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή. Ο τρόπος με τον οποίο πολιτεύτηκαν οι παράγοντες της ελληνικής πολιτικής σκηνής την τελευταία εβδομάδα, ας πούμε, βασίζεται στην πεποίθηση ότι οι άνθρωποι χειρίζονται τις συγκυρίες. Στην πραγματικότητα, σε περιόδους οξείας κρίσης αποδεικνύεται ότι οι συγκυρίες χειρίζονται τους ανθρώπους.

του Μαρκου Καρασαρινη
 
απο το Βημα