ΑΘΗΝΑ "ΘΕΡΜΙΚΟ ΝΗΣΙ"

Του ΤΑΣΟΥ ΚΑΦΑΝΤΑΡΗ 

Η Αθήνα εκπέμπει περισσότερους ρύπους από το Πεκίνο και διπλάσιους από το Παρίσι! Πώς φθάσαμε ως εδώ και τί τρόπους αντίδρασης μας προσφέρει η τεχνολογία

Το καλοκαίρι έρχεται και το πυρωμένο νησί που λέγεται Αθήνα θα δικαιώσει και πάλι την τρίτη θέση που κατέχει στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Υπάρχει τρόπος να ελέγξουμε την κάψα του;

Στο διάγραμμα φαίνεται το πώς οι πόλεις μας γίνονται «θερμικά νησιά», με τη σύγκριση των θερμοκρασιών την ίδια ώρα σε διαφορετικής χρήσης περιοχές.





Στις 3 Φεβρουαρίου του 2011 οι κάτοικοι του Πεκίνου γιόρτασαν την πρώτη ημέρα του Ετους του Κουνελιού με ιδιαίτερη χαρά. Είχαν τουλάχιστον τρεις λόγους να είναι χαρούμενοι: κατά πρώτον, αποχαιρέτισαν το παλαιό έτος έχοντας δει οι περισσότεροι διπλασιασμό του μισθού τους. Κατά δεύτερον, η πόλη τους έχει πλέον τον καθαρότερο ουρανό εδώ και 12 χρόνια, καθώς τα μέτρα απορρύπανσης για τους Ολυμπιακούς του 2008 απέδωσαν τα μέγιστα. Τρίτον, η πόλη τους δεν είναι πλέον η πρώτη σε εκπομπές «αερίων του θερμοκηπίου» στον πλανήτη.

Οπως το ακούτε! Αυτή η τόσο «στιγματισμένη» στις προηγούμενες δεκαετίες μεγαλούπολη είναι πλέον τέταρτη στον κατάλογο των μεγαλύτερων υπαιτίων για την κλιματική αλλαγή. Την πρώτη θέση την έχει η Σανγκάη, με δεύτερη τη Νέα Υόρκη. Τρίτη είναι μια μεγαλούπολη κατά πολύ μικρότερη των προηγουμένων, πρωτεύουσα ενός πληθυσμιακά λιλιπούτειου κράτους συγκριτικά με τα δικά τους. Ποια είναι; Μα, η Αθήνα μας, βέβαια!

Τα αποδεικτικά στοιχεία της «επιτυχίας» μας τα παρέθεσε πρόσφατη μελέτη ερευνητών της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Ινστιτούτου για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (IIED), η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Environment and Urbanization (Περιβάλλον και Αστικοποίηση). Συγκρίνοντας μετρήσεις από 100 πόλεις 33 χωρών οι ερευνητές πείστηκαν ότι οι πόλεις του πλανήτη _ οι οποίες φιλοξενούν περίπου τους μισούς κατοίκους της Γης _ είναι συνολικά υπεύθυνες κατά 71% για τις εκπομπές «αερίων του θερμοκηπίου». Το ποσοστό αυτό αναμένεται να αυξηθεί στο 76% ως το 2030. Δεν είναι όμως απαραίτητα οι πιο μεγάλες μεγαλουπόλεις αυτές που ρυπαίνουν περισσότερο, αν μη τι άλλο επειδή σε αυτές οι πολίτες χρησιμοποιούν περισσότερο τα λιγότερο ρυπογόνα μαζικά μέσα μεταφοράς, ενώ στις μεσαίες και μικρότερες πόλεις οι κάτοικοι χρησιμοποιούν περισσότερο τα αυτοκίνητά τους. Στην έρευνα η Αθήνα εμφανίζεται να εκπέμπει ακριβώς διπλάσιους ρύπους (10,4 τόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα) από το πολύ μεγαλύτερο Παρίσι (5,2 τόνους), περισσότερους από το Πεκίνο (10,1 τόνους) και οριακά λιγότερους σε σχέση με τη Νέα Υόρκη (10,5) και τη Σανγκάη (11,2).

Αν αυτή η διαπίστωση πρέπει να μας γεμίζει τύψεις για τη συμβολή μας στον ξέφρενο ρυθμό της κλιματικής αλλαγής σε όλον τον πλανήτη, μια άμεση συνέπειά της πρέπει να μας γεμίζει αγωνία για το πολύ εγγύς αύριο: η πόλη μας _ που βρίσκεται σε αυτό το πάλαι ποτέ πανέμορφο Λεκανοπέδιο _ είναι πλέον ένα ασφυκτικό «θερμικό νησί». Ενα κλουβί αερίων που μόνο χειρότερο θα γίνεται όσο η μέση θερμοκρασία του πλανήτη θα ανεβαίνει...

Η εκδίκηση της μπετονούπολης
Οι παλαιοί Αθηναίοι είχαν μια ιστορία να διηγούνται από τα χρόνια του Οθωνα: Εφερε - λέει - τους καλύτερους αρχιτέκτονες και πολεοδόμους για να του σχεδιάσουν τη νέα πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Αυτοί είδαν περιχαρείς το άνοιγμα του Λεκανοπεδίου προς τη θάλασσα και σχεδίασαν πλατιές λεωφόρους, μεγάλα τετράγωνα και μπόλικες πλατείες, που όλα κατηφόριζαν ομαλά από την Ακρόπολη προς το Φάληρο. Οι εγχώριοι όμως αυλικοί του ηγεμόνα φρύαξαν· άδικα είχαν «καθαρίσει» με Καραϊσκάκη, Ανδρούτσο, Κολοκοτρώνη και όλους τους μπαρουτοκαπνισμένους; Είχαν κάνει «επενδύσεις» αυτοί και είχαν γραπώσει όλα τα οικόπεδα, από την Πλάκα μέχρι τα Τουρκοβούνια. Τώρα θα τους χαλούσαν τη δουλειά αυτοί οι «κουτόφραγκοι»; Τον τούμπαραν λοιπόν τον βασιλιά και τα σχέδια έμειναν στα συρτάρια. Το αποτέλεσμα το γευόμαστε σήμερα: μια πόλη με στενά δρομάκια στο περισσότερο μέρος της, που επεκτάθηκε σταδιακά με «τσουνάμια αυθαιρέτων». Ηρθε και η μπετονοποίηση της μετεμφυλιακής εποχής και την αποτελείωσε. Τώρα, όταν η νέα γενιά την περιεργάζεται με το Google Earth, βλέπει μια θάλασσα τσιμέντου με ελάχιστες νησίδες πρασίνου.

Μιλήσαμε όμως για «θερμικό νησί». Τι είναι αυτό και τι συνεπάγεται; Τις απορίες μάς τις έλυσε μια ημερίδα που διοργάνωσε η περιβαλλοντική οργάνωση Ecocity υπό τον τίτλο «Το φαινόμενο της θερμικής νησίδας». Οπως ειπώθηκε εκεί, θερμική νησίδα είναι το φαινόμενο της αύξησης της θερμοκρασίας του αέρα στο εσωτερικό των πόλεων σε σχέση με τα περίχωρα, που οφείλεται στην αλλαγή του κλίματος που προκαλεί η αποθήκευση ηλιακής ενέργειας στις αστικές επιφάνειες, όπως είναι τα κτίρια και οι δρόμοι, στη διάρκεια της ημέρας. Στη διαμόρφωση της θερμικής νησίδας συμβάλλουν τα υλικά των αστικών επιφανειών που έχουν χαμηλή αντανακλαστικότητα (χαμηλό albedo). Αυτά παρακρατούν τη θερμότητα την ημέρα και την αποδίδουν τη νύχτα, εμποδίζοντας τη φυσική ψύχρανση της ατμόσφαιρας. Σε αυτό συντελούν επίσης πρόσθετες ανθρωπογενείς πηγές ενέργειας, που προέρχονται από τις μεταφορές, τη βιομηχανία και τον κλιματισμό των κτιρίων, καθώς και το ύψος και η διάταξη των κτιρίων γύρω από στενούς δρόμους, που εμποδίζουν τη διαφυγή της ηλιακής ενέργειας και την κυκλοφορία του αέρα.
Ευνόητα λοιπόν τα στενά δρομάκια των συνοικιών της Αθήνας και τα μύρια κλιματιστικά της την εξακόντισαν στο βάθρο των πρωταθλητών που προαναφέραμε. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι μόνον της πρωτεύουσας: παρόμοια χαρακτηριστικά έχουν και οι περισσότερες πόλεις μας, οι οποίες συνδυάζουν άτακτη δόμηση με έλλειψη πρασίνου στους δημόσιους χώρους. Η απουσία πρασίνου στερεί το έσχατο μέσο αντίστασής μας στις «αραβικές νύχτες» που θα γνωρίζουμε με όλο και μεγαλύτερη ένταση στα επόμενα καλοκαίρια. Διότι τα φυτά απορροφούν την ημέρα μεγάλο μέρος της ηλιακής ενέργειας και αντλούν νερό από τη γη, το οποίο αποδίδουν τη νύχτα από τα φύλλα στην ατμόσφαιρα ως υγρασία, με αποτέλεσμα να ψυχραίνουν την ατμόσφαιρα και να συμβάλλουν στη μείωση της έντασης της θερμικής νησίδας.

Η πολιτεία αντεπιτίθεται
Με την αύξηση των θερμοκρασιών την ημέρα και τη διατήρησή τους τη νύχτα, η θερμική νησίδα γίνεται πρόσθετος παράγοντας επικινδυνότητας για την υγεία των κατοίκων των πόλεων, πέρα από τη συνολική υποβάθμιση της ποιότητας ζωής τους. Στο πλαίσιο της ενημερωτικής ημερίδας του Ecocity για το θέμα συζήτησα με δύο από τους εισηγητές της εκδήλωσης, τον αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Κωστή Γκάρτζο και τον χημικό μηχανικό Αλέξανδρο Κουλίδη. Μου ανέπτυξαν δράσεις που σκέφτονται και έχουν ήδη προτείνει στην πολιτεία· δράσεις κυρίως ως προς τη δημιουργία νέων χώρων πρασίνου, τον ενεργειακό έλεγχο των κτιρίων και την ανάγκη χρησιμοποίησης ψυχρών υλικών στα κτίρια και στους δρόμους.

Περισσοτερα
http://www.tovima.gr/