Φοβίστε όσους μας φοβίζουν

Του ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΚΟΒΙΤΣ*

Οφόβος είναι συναίσθημα που βιώνεται ατομικά ή συλλογικά. Εχει να κάνει με τις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης και τις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και προσωπικές τους δραστηριότητες.

Για παράδειγμα, η αβεβαιότητα για ένα μελλοντικό γεγονός (υπαρκτό ή δυνητικό), οι επικείμενες ή προσδοκώμενες αλλαγές αναπτύσσουν φοβικά σύνδρομα. Επίσης, η απειλή -πραγματική ή εικονική- για μία εξέλιξη (η αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων ή η επιβολή νέων μέτρων λιτότητας), αλλά και η φήμη (μια κατάσταση ιδιαίτερα αρεστή και προτιμητέα από τους πολιτικούς και τα μέσα ενημέρωσης), σε συνδυασμό με τη λεκτική επικοινωνία και τις ανακοινώσεις για μια πιθανή εξέλιξη, δημιουργούν προϋποθέσεις και κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη φοβικών συναισθημάτων.

Στα παραπάνω συνυπολογίζονται και τα υποκείμενα (πολιτικοί, ανώτατοι αξιωματούχοι, κορυφαίοι σχολιαστές) που διαχειρίζονται το φόβο, είτε για να μεταφέρουν σε άλλους τις αδυναμίες και τα ελλείμματά τους, είτε για να καλύψουν με επιτηδευμένο και σκόπιμο τρόπο τις προθέσεις τους. Τότε ο φόβος γιγαντώνεται, πολλαπλασιάζεται και αποκτάει δύναμη για να επηρεάζει, να ρυθμίζει και να καθορίζει τη βούληση των ανθρώπων, αλλά και τη σκέψη και κρίση τους, προς όφελος εκείνων που τον διασπείρουν και τον διαχέουν.

Με αυτόν τον τρόπο, παραγκωνίζονται η γνώση και το κριτικό πνεύμα. Μέσα από μια τέτοια εξέλιξη, ο φόβος γίνεται κυρίαρχο συναίσθημα, με αποτέλεσμα το ορθολογικό πνεύμα να στρεβλώνεται και η αξιολογική ικανότητα του ανθρώπου να αποδυναμώνεται.

Τα τελευταία χρόνια ο φόβος εισήλθε στην ατομική ιδιωτικότητα των ανθρώπων, κυκλοφορεί μέσα από τα παραθυρόφυλλα των οικογενειακών εστιών και αναπαράγεται στη συλλογική κοινωνικότητά τους, ως επικυρίαρχος στη δημόσια επικοινωνία και σφαίρα.

Ο φόβος της «έξωσης» από το φαντασιακό ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, ο φόβος για την οικονομική αδυναμία, για τον ξένο γείτονα, για το άδηλο μέλλον ή για την επιβίωσή μας (συνήθως ατομική και οικογενειακή), είναι μερικές μόνο από τις εκφάνσεις του συγκεκριμένου συναισθήματος.

Ανεξάρτητα από το πόσο υπαρκτά ή όχι είναι τα ερωτήματα, τα διλήμματα και οι απειλές που δημιουργούν τα φοβικά συναισθήματα, το αποτέλεσμά τους είναι να διαμορφώνουν ένα πρότυπο ανθρώπου που οδηγείται στον ατομικό εγκλεισμό και στην αδυναμία επηρεασμού ή καθορισμού του μέλλοντός του.

«Χτίζεται» ένας άνθρωπος με μοιρολατρική αντιμετώπιση για τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, που οδηγείται στην αποκοινωνικοποίηση και στην κατάρρευση των αξιών οι οποίες αναπτύχθηκαν και γαλουχήθηκαν μέσα από την πάλη και τον αγώνα προηγούμενων γενεών.

Ηδύναμη του φόβου που προκαλείται από το τρίγωνο της εξουσίας (πολιτική εξουσία, μέσα ενημέρωσης, χρηματοπιστωτικό σύστημα) πρέπει να αντιστραφεί και να διαμορφωθεί ένας νέος «φόβος», που θα στηρίζεται στη δύναμη των συλλογικών υποκειμένων και της πλειοψηφίας.

Μια νέα αντεστραμμένη κατάσταση, που θα πηγάζει από τη λαϊκή βούληση και θα «επιστρέφει» στα υποκείμενα, ώστε οι άνθρωποι να είναι οι κυρίαρχοι των αποφάσεων και των επιλογών τους και να μην εξουσιάζονται από μια ελιτίστικη μειοψηφία, η οποία διαχειρίζεται το συλλογικό φόβο για την επίτευξη των δικών της συμφερόντων.

Οι κοινωνικές δυνάμεις πρέπει να αξιοποιήσουν το «φόβο της δύναμης» που εδράζεται στη λαϊκή βούληση και επιλογή, για να κυριαρχήσουν πάνω στα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα που έχουν εθιστεί στη διαπλοκή και τη διαφθορά.

Οφείλουμε να επιλέξουμε την υπέρβαση του εξουσιαστικού και κατεστημένου φόβου, ώστε να επικρατήσει η κυριαρχία της ανθρώπινης ορθολογικότητας και του συλλογικού συμφέροντος, μέσα από τη δύναμη της συσπείρωσης και της αλληλεγγύης του κόσμου της εργασίας.

Η γνώση και η κρίση πρέπει να αναδειχθούν νικήτριες, ώστε να θέσουν στο περιθώριο τον καθεστωτικό φόβο και τους εκφραστές του. Το καλοκαίρι λειτουργεί λυτρωτικά και απελευθερωτικά, τόσο για τα «λεπτά» ανθρώπινα συναισθήματα όσο και για τις «σκληρές» στάσεις που οδηγούν σε αλλαγή συμπεριφοράς και αντιλήψεων.

Η καλοκαιρία ανοίγει τους ορίζοντες και ξεκαθαρίζει το τοπίο. Η χαλαρή διάθεση θέτει στο περιθώριο τα χειμωνιάτικα άγχη. Ο φόβος στριμώχνεται στη γωνία. Καλό μας άφοβο υπόλοιπο...

* Διδάκτωρ Εργασιακής/Οργανωσιακής Ψυχολογίας markovii@cyta.gr

πηγη

"ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ"